Deze website dient als achtergrond informatie van Het Behandelpunt

Bij Het Behandelpunt kun je terecht voor behandeling van duidelijk omschreven benoembare problematiek, maar ook voor vage klachten waar je de vinger maar niet achter kunt krijgen. Zo van “Waarom heb ik dat nou, er is toch geen reden voor?” en die onmiskenbaar een schaduw over je leven werpen. Je kunt er mee leven, maar het voelt niet lekker.

Voor therapie bezoek: www.behandelpunt.nl

PsychoConsult dient uitsluitend ter informatie. Zie Contact voor een uitleg.

Stemmingsstoornissen

Je hebt een stemmingsstoornis als zich iets ongewoons in je stemming voordoet, wat eigenlijk niet bij je hoort en wat jijzelf of je omgeving als storend ervaart. Maar je kunt pas weten of er sprake is van een stoornis als je weet wat geldt als normaal. Daarom ga ik daar eerst op in. Onder "stemming" versta ik een emotionele toestand, die bepaalt op welke wijze je jezelf, de wereld om je heen en het heden en verleden ervaart. Je emotionele leven kent vele verschillende stemmingsdimensies. 't Is normaal dat je regelmatig van de ene in de andere stemming overgaat.

Vandaar dat je kunt zeggen in een bepaalde "stemming" te zijn, die kan variëren van uitgelaten blij tot triestig en somber of van daadkrachtig tot energieloos. Soms overheerst een gevoel van angst, dan weer voel je je overwegend veilig. Je kan in een agressieve en vijandige stemming zijn of juist een vredigharmonieuze stemming ervaren. Er is ook onderlinge beïnvloeding van stemmingen doordat ze elkaar kunnen versterken, afzwakken of zelfs uitsluiten. Bijvoorbeeld: je angstig en 'depri' voelen versterken elkaar, maar een blije en een verdrietige stemming gaan niet samen.

Bepaalde stemmingen laten zich niet zo makkelijk omschrijven als in de gegeven voorbeelden. Soms gaat het om onderling zo op elkaar lijkende soorten stemming (bv. apathie, triestheid, totale desinteresse voor wat dan ook) of een mix daarvan, dat precies benoemen moeilijk wordt. Ook kan je je soms bewust zijn van verschillende wat verder uit elkaar liggende soorten stemming tegelijk, al of niet aangestuurd door bepaalde gedachten (enerzijds voel ik...., maar anderszijds, als ik bedenk etc....). Je hebt dan "gemengde gevoelens" over iets.

Al met al lijkt het bij een presentatie als hierboven of stemmingen je overkomen als weersomstandigheden, en zo reageren mensen er vaak ook op. Reacties als 'Ik zal blij zijn als ik me weer beter voel', 'deze keer blijf ik er wel erg lang in hangen', en ' 't zal wel weer een keer over gaan" spreken boekdelen. Toch kun je zelf in hoge mate invloed uitoefenen op hoe je je voelt.

Wat maakt nou dat je in een bepaalde stemming komt? Je zult geneigd zijn (in overeenstemming met het bovenstaande) dan meteen iets te noemen wat zo 'n stemming oproept. Vaak is dat dan een gebeurtenis van buitenaf. Of je zoekt het meer bij je zelf en zegt: "Het kwam door iets wat ik dacht of tegen mezelf zei". En juist daar ligt een mogelijkheid tot beïnvloeding.

Er liggen twee dragende componenten ten grondslag aan stemmingen. De eerste wordt gevormd door je innerlijke representaties: welke dingen stel je je voor in je geest en en op welke manier (dus wát zie je en hóe zie je het)? en welke dingen hoor je in je geest en hoe hoor je ze? Daarbij gaat het om je interne verbeelding in de ruimste zin, dus met gebruikmaking van zoveel mogelijk zintuiglijke aspecten. De tweede heeft alles te maken met het meer of minder bewust gebruik maken van fysiologische factoren, waarmee ik bedoel je lichaamshouding, spierspanning en -ontspanning en je manier van ademen.

Ook biochemische processen en neuronale energie zijn bepalend voor je fysiologie, maar daar heb je zelf geen direkte invloed op. Wel indirekt, zoals blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, en dan toch ook weer samenhangend met (zoals bovenomschreven) wat je je voorstelt en hoe je dat doet, wat je tegen jezelf zegt en de manier waarop je dat doet. Dat is bepalend voor je stemming (en ook je gedrag) van dat moment.

Wanneer je dingen moeilijk of verwarrend vindt, reageer je als vanzelf onmiddellijk met gespannen worden. Er is een voortdurende wisselwerking tussen je lichaamsbeleving en je innerlijke representaties. Als je het ene verandert, verander je daarmee ook onmiddellijk het andere. Gedrag wordt bepaald door de stemming die uit die genoemde steeds aanwezige interacties voortkomt. Om te kunnen bepalen hoe je je wilt voelen en om je gedrag te kunnen sturen in de richting die je wilt is nodig dat je in staat bent controle te hebben over je stemming, en dat kan weer door gebruik te maken van die twee genoemde componenten. Hoe werkt dat dan?

Wel, om dingen te kunnen ervaren is elk mens afhankelijk van zijn zintuiglijke indrukken. Immers, om een beleving te hebben of tot uitdrukking te brengen ben je altijd gebonden aan vormen van zien, horen, voelen , ruiken of proeven. Daarbuiten kan een mens niet. Misschien zegt iemand: "Maar het spirituele dan, dat 'overstijgt' toch de lichaamsgebonden zintuiglijkheid?'' Met begrip voor wat bedoeld wordt, geldt tóch dat iedereen om zo 'n beleving te ervaren of tot uitdrukking te brengen gebruik maakt van zintuiggebonden terminologie (een helder wit licht, de'roze wolk', een suizende of serene stilte, een voelbare warmte of kilte, een onuitsprekelijk vredig gevoel, zuivere tonen, zoete geuren etc.).

Je ervaart pas iets van de je omringende wereld als prikkels van buitenaf via zintuigspecifieke receptoren naar de hersenen worden geleid. De uit je omgeving afkomstige stimuli zijn van mechanische of (in ruimere zin) fysische aard en maken, om de hersenen via neuronale circuits te kunnen bereiken, via biochemische weg gebruik van subtiele elektrische stroompjes. Van deze elektrische signalen maken de hersenen een innerlijke voorstelling, waarbij een filtering optreedt van de zich aandienende 'werkelijkheid.' Diverse aspecten van wat zich aandient worden helemaal weggelaten, vervormd of generaliserend 'afgevlakt'. Hierbij speelt o.a. een soort interne matrix van diepgewortelde overtuigingen en je interne waardensysteem een grote rol. De binnenkomende informatie wordt 'passend' gemaakt. Anders gezegd: "Je ziet wat je wilt zien, je pakt op wat bij je past."

De consequentie is wel, dat wat je jezelf innerlijk representeert (over wat je meemaakte) nooit een nauwkeurige weergave kan zijn van wat er echt gebeurde. Immers, je maakt een selectie, wat per definitie een 'vertekend beeld'geeft. Echter, als je álle ontvangen signalen ook moest gebruiken zou je volledig doordraaien. Zo 'n selectief filteringsproces is dus nodig om uit al die zintuiglijke informatie een te behappen ervaring te kunnen destilleren.

Het gaat echt maar om een minieme selectie (binnen een halve seconde brengen je hersenen meer dan 10 miljoen bits waarneming terug tot slechts enkele tientallen bits bewustzijn als afspiegeling daarvan). Over 'een objectief beeld hebben van de werkelijkheid' gesproken..... Carl Rogers stelde, dat het belangrijker voor je is hoe je iets ervaart, dan hoe het in werkelijkheid is, m.a.w. hij vond de subjectieve wereld van een individu belangrijker dan de objectieve werkelijkheid. En dat is precies waar ik heen wil met mijn betoog. Want als je zgn. 'objectieve' observatie gebaseerd is op zo 'n beperkte selectie, dan heeft dat meteen ingrijpende consequenties voor de begrippen objectiviteit en subjectiviteit.

En dan heb ik het nog niet eens over het door velen niet gemaakte cq. niet te maken onderscheid tussen observatie en interpretatie. Zgn. objectieve waarneming wordt vaak meteen ingekleurd door de interpretatie die impliciet gegeven wordt. Dat inkleuren heeft ook weer te maken met selectieve processen. Je kan niet anders dan een nieuwe ervaring beoordelen vanuit het perspectief van eerdere ervaringen. Je bent door je langetermijngeheugen nou eenmaal nooit zonder 'voorkennis.' En dat is voor iedereen anders. Het verklaart meteen ook waarom mensen op het eerste gezicht gelijke gebeurtenissen zo totaal verschillend kunnen ervaren. Dit verschijnsel komt tot uiting bij onderling soms sterk van elkaar verschillende getuigenverklaringen.

Als je dit weet kun je leren hier bewust gebruik van te maken. Want als je voor het ervaren van de "werkelijkheid" aangewezen bent op hoe je dingen aan jezelf representeert op grond van een (deels onbewust) gemaakte selectie uit de veelheid van zintuiglijke prikkels die op je afkomen, dan houdt dat in dat je in feite nooit kunt weten hoe dingen "werkelijk" zijn. Het is dan wel slim (en voor de hand liggend) die prikkels dan maar meteen zo aan jezelf weer te geven dat ze je sterker maken in plaats van hinderen. Doe er je voordeel mee. Elke ervaring heeft veel verschillende aspecten waar je je aandacht op kunt richten. Stel dat je ergens succes mee had en je denkt toch voortdurend aan wat beter had gekund, dan is er een vrij grote kans dat je jezelf daarmee zo frustreert dat je er zelfs gedeprimeerd van raakt. Het omgekeerde kan ook. Na een mislukking je concentreren op wat er nog wel goed aan was maakt het allemaal minder erg in je beleving.

Wat ook veel verschil uitmaakt is of je een beeld ervaart als geassocieerd of als gedissocieerd. Bij een geassocieerd beeld is het of je er middenin zit, overweldigend. Je hoort, ziet en voelt alsof je werkelijk ter plaatse aanwezig bent, luid en duidelijk van heel dichtbij. Een gedissocieerd beeld ervaar je alsof je van een afstand ernaar kijkt, minder overspoelend, alsof je naar een film over jezelf kijkt. En vergelijkbaar met een filmregisseur (een binnen NLP veel gebruikte metafoor) die het effekt wat een film heeft doelbewust kan veranderen door te variëren in o.m. kleur- en geluidsintensiteit, kun je ook het effekt van een ervaring op jezelf veranderen. Zo kun je je hersenen sturen naar het produceren van stemmingen en gedragingen die je helpen je doelen te verwezenlijken.

Dat 'sturen' wordt soms wel iets bemoeilijkt door het feit dat je er onbewust toe neigt alleen die informatie uit de buitenwereld te registreren die aansluit bij de basisovertuigingen die je al gevormd hebt. Geheel naar analogie met wat ik hierboven al noemde over die interne matrix van overtuigingen die maakt dat nieuwe informatie gegeneraliseerd wordt tot wat past bij je waardensysteem. Dat kan maken dat je geneigd bent te negeren wat daar niet mee overeenstemt en alle aandacht te geven aan wat er wel bij past. Dat kan (soms in de vorm van een steeds terugkerende gedachte) beperkend werken. 't Is goed daar oog voor te hebben.

Desondanks kun je op de manier als boven omschreven iets wat veel pijn deed in je persoon- lijk verleden ontkrachten en zelfs volledig laten verdwijnen. Je kunt negatieve ervaringen minder intens maken en daarmee de invloed die ze op je hebben verminderen. En ook kun je goede ervaringen kiezen om deze intenser te beleven. Dat verandert je kijk op het leven.

Stemmingsverandering bewust verwezenlijken is mogelijk, vrij gemakkelijk zelfs, maar lang niet iedereen past dat ook toe. In plaats van je gelukkig, blij en evenwichtig te voelen ervaar je als mens vaak het tegendeel. En als je bent zoals de meesten onderneem je heel weinig bewuste actie om je stemming te beïnvloeden. Je wordt depressief of energiek wakker en je bent vervolgens een speelbal van de omstandigheden. Leuke gebeurtenissen monteren je op en door slechte raak je meteen uit je humeur. En van pogingen om te vergeten en je beter te voelen door tv-kijken, uit eten gaan, roken, gezellig wat drinken of zelfs aktief sporten zijn de resultaten niet blijvend, immers: je hebt nog steeds dezelfde representaties over je leven. Als je die niet bewust verandert, blijf je reageren volgens het vaste stramien.

Daar bewust aandacht aan geven en 'spelenderwijs' gebruikmaken van kennis zoals die hier kort uiteengezet is, is makkelijk toepasbaar, leuk om te doen en het wordt al snel een automatisme. Je gaat anders om met wat je dwars zat, waardoor je je stukken beter voelt.

Als stemmingswisselingen normaal en beïnvloedbaar zijn, wanneer spreek je dan van een stoornis? Wat je als storend ervaart hoeft nog geen stoornis te zijn in diagnostische zin. Dat wordt het pas, zoals ik in het begin aangaf, als zo 'n verstoring chronisch je leven begint te ontregelen, zoals bijvoorbeeld bij kwaadheid of verdriet wat maar niet overgaat, of de oorzaak daarvan nou wel of niet bekend is. Ook onzekerheid, extreme verlegenheid en angstklachten vallen in de categorie stemmingsstoornissen, evenals overmoed, misplaatst buitensporig zelfvertrouwen en overdreven vrolijkheid (het bekende: alles waar te voor staat.......).

En dan is er het veelvoorkomende 'een beetje depri' zijn, wat iedereen wel kent. Gaat het verder dan dat, en is er sprake van een echte depressieve stemming, dan kan je niet meer op een normale wijze emotioneel reageren. Met onderliggende sterke gevoelens van spanning, angst en uiterste alleenheid is dan verder emotioneel gezien alles vlak, met een overheersend gevoel dat niks er meer toe doet. Niets is nog van belang voor je, niets interesseert je nog, je bent continu somber en lusteloos, en dingen waarvan je voorheen zo intens kon genieten doen je nu helemaal niks meer. Uiteraard zijn er omstandigheden waarin depressieve gevoelens normaal zijn, en waarin afwezigheid ervan juist zou wijzen op een stoornis.

Bij een normaal rouwproces bv., wanneer iemand overlijdt van wie je intens hebt gehouden, horen depressieve gevoelens. Maar ook in ruimere zin, bij alles wat je als verlies ervaart, zoals een stukgelopen relatie, het verliezen van iets waaraan je gehecht was, of het nou gaat om bezittingen, kapitaal, je baan of je gezondheid. Ook het besef, dat je een (al of niet te herstellen) foute keuze maakte (partner, opleiding, financieel produkt) of het besef dat je 'vast'zit b.v. in een saai beroep, door een lichamelijke handicap of in een huwelijk kan leiden tot depressieve stemmingen.

Pas als je blijft hangen in zo 'n sombere, ongeïnteresseerde stemming, die alsmaar niet afgewisseld wordt door andere stemmingen, kan dat wijzen op een vastlopend rouw- of verwerkingsproces. Met psychologische hulp kunnen oorzaken die het verwerkingsproces stagneren worden opgespoord en aangepakt. Als normale verwerking langdurig geblokkeerd was en nadat zicht is gegeven op daarin meespelende factoren, kan gekozen worden voor snel werkende oplossingsgerichte methoden. NLP, EMDR en EFT kunnen helpen gewenste duurzame positieve veranderingen te realiseren.